KANDİLLİ RASATHANESİ OPTİK LABORATUARI^*

M. Engin SÖZEN 

Kandilli Rasathanesine 1968 yılında Zeiss firmasından Güneş gözlemlerinde kullanılmak üzere birincil aynası 70 cm olan bir sistem almıştı. Sistemin alınması bir zaman sonra aynanın kaplamasını yenileme problemini de beraberinde getirmişti. Bir optik ayna alüminyumun kimyasal özelliği nedeniyle oksitlenir ve yansıtma gücü azalır. İdeal olarak her sene kaplamasının yenilenmesi gerekir. Aynanın bazı ek koruyucu tabakalarla ömrü uzatılabilir ama bu ömür sınırsız olmaz ve bir dezavantajı da, koruyucu tabaka dalga boylarına göre küçük ölçekli yansıtma gücü farklılıkları da yaratır. O gün için Türkiye’de bu kaplama işlemini yapabilecek bir sistem yoktu. Bunun yanında, Türkiye’de astronomi optiği ile ilgilenen, sistemlerin bakımını yapabilen, ihtiyaca göre küçük tasarımlar yaparak ilaveler yapabilecek bir laboratuar da yoktu.

Sistem buharlaştırma yöntemi ile kaplama yapmaktadır ve üzerinde ayrıca, çok katmanlı optik filtre yapımına da olanak sağlayan, kaplama sırasında angstrom mertebesinde kalınlık ölçebilen modüle hüzme fotometresi vardır. Sistem zaman içinde çeşitli arızalar gösterdiyse de uygun bakımları yapılarak bugüne kadar faal tutulması başarılmıştır ve halen çalışır durumdadır. Evet elektronik sistemleri eski modeldir ve bunların yenileri ile değiştirilmesine çalışılmaktadır. Bu çalışmalar başarıldığında Türkiye’ye daha uzun seneler hizmet verecek bir cihaz kazanmış olacaktır.

Laboratuarda 50 cm çapa kadar ayna yapabilen optik traşlama ve cilalama yapabilen aletimizde vardır. Şimdiye kadar bu aletle çeşitli ayna traşlama ve cilalama işlemleri yapılmıştır. Bu aletle mercek üretimi de mümkündür ama “curve generator” ve “centering device” gibi bazı ek donanımlara gereksinim vardır. Bu cihazlar şimdiye kadar laboratuarımıza kazandırılamamıştır.

Türkiye’de astronomi memnuniyet verici bir gelişme göstermekte gözlem olanaklarına yenileri eklenmektedir. Bu nedenle, kanımca, zaman içinde, optik cihazların tasarımı, süreli ve genel bakımı için bütün ülke ihtiyacına cevap verecek bir optik laboratuarına gereksinim doğacaktır.

 * Dr. M. Engin Sözen’in   27 Ağustos – 1 Eylül 2012 tarihlerinde Malatya’da XVIII. Ulusal Astronomi ve Uzay Bilimleri Kongresi VII. Ulusal Astronomi ve Uzay Bilimleri Öğrenci kongresi’nde sunmuş olduğu bildiri