5 MAYIS 2000 GEZEGEN DİZİLMESİ

Dizilme nedir, nasıl gerçekleşecek ?
Gezegenlerin görünen hareketlerini incelerken Dünyadan Güneş'e uzanan doğrultu ile Dünya'dan gezegene uzanan doğrultu arasındaki açıya, gezegenin uzanımı denir. Uzanım 0 derece ise gezegen kavuşum konumunda, uzanım 90 derece ise gezegen çeyrek  konumunda, uzanım 180 derece ise gezegen karşı kavuşum konumundadır. Gezegen, Güneş'e göre gözlem yerinin Doğu tarafında ise gezegen Doğu uzanımında, Batı tarafında ise gezegen Batı uzanımındadır denir. Doğu uzanımındaki gezegenler akşam Güneş battıktan sonra, Batı uzanımındaki gezegenler ise sabah Güneş doğmadan gözlenebilirler.
Önümüzdeki Mart ve Nisan aylarından itibaren gezegenler kavuşum konumlarına yaklaşmaya başlayacaklar, 5 Mayıs 2000'de  Türkiye saati ile 11:08' de Güneşin sağında ve solunda gökyüzünde 25 derecelik bir açı içerisinde aşağıdaki şekilde gördüğünüz gibi toplanacaklardır.

Gündüz saatlerinde olduğu için bizim bu olayı gözleme olanağımız olmayacak. Ancak Mart ve Nisan ayları boyunca bu tarihe gelinceye kadar  gezegenler birbirlerine yaklaşmayı sürdürecekler. Güneş doğarken veya batarken  gökyüzünde ilginç görüntüler oluşturacaklar. Bu olayların tarihlerini aşağıda sıraladık.

Venüs ve Merkür Türkiye saati ile 15 Mart 00:44 de birbirlerine 2.1 derece kadar yaklaşacaklar.
Mars ve Jüpiter Türkiye saati ile 6 Nisan 09:24 de birbirlerine 1.0 derece kadar yaklaşacaklar.
Mars ve Satürn Türkiye saati ile 15 Nisan 16:24 de birbirlerine 2.2 derece kadar yaklaşacaklar.
Merkür ve Venüs Türkiye saati ile 28 Nisan 17:56 da birbirlerine 0.3 derece kadar yaklaşacaklar.
Merkür ve Jüpiter Türkiye saati ile 8 Mayıs 21:08 de 0.8 derece  kadar yaklaşacaklar.
Venüs ve Jüpiter Türkiye saati ile 17 Mayıs 13:30 da 0.01 derece kadar yaklaşacaklar.
Merkür ve Mars Türkiye saati ile 19 Mayıs 12:04 de 1.1 derece kadar yaklaşacaklar.
Jüpiter ve Satürn Türkiye saati ile 27 Mayıs 16:20 de 1.1 derece kadar yaklaşacaklar.
Venüs ve Mars Türkiye saati ile 21 Haziran 20:04 de 0.2 derece kadar yaklaşacaklar.

5 Mayıs 2000 de Türkiye saati ile 11:08 de Güneş, Ay ve çıplak gözle görülen 5  gezegen gökyüzünde çapı 25 derece 53 dakika olan bir daire içerisinde toplanacaklar.

17 Mayıs 2000 de Türkiye saati ile 13:30 da Güneş ve çıplak gözle görülen 5 gezegen gökyüzünde çapı 19 derece 25 dakika olan bir daire içerisinde toplanacaklar.

Bu yakınlaşmaları gösteren animasyonu görmek için buraya tıklayın.

Söz konusu olayların bir çoğu ya gündüz saatlerinde ya da gezegenler bizim ufkumuzun altına indiğinde gerçekleşecek. Bu tarihlerde İstanbul'da gökyüzünün nasıl olduğunu görmek için aşağıdaki küçük görüntülerin üstüne tıklayın.
 
 

15 Mart Sabah

06 Nisan Gündüz

06 Nisan Akşam

15 Nisan Akşam

28 Nisan Sabah

28 Nisan Gündüz

 

08 Mayıs Sabah

08 Mayıs Gündüz

17 Mayıs Sabah

17 Mayıs Gündüz

19 Mayıs Sabah

19 Mayıs Akşam

15 Mayıs 2000 günü,  Güneş patlamalarını sürekli izleyen SOHO uydusunun  görüntüleri içinde Satürn, Jüpiter,  Venüs, Merkür görülüyor. Resmi daha büyük görmek için resmin üstüne tıklayın. SOHO'nun görüntülerini izlemek istiyorsanız buraya tıklayın.

Gezegenlerin dizilmesi uzaydan nasıl gözükecek ?
Uzayda, Güneş sistemimize çok uzaklardan bakabilseydik 5 Mayıs 2000'de gezegenlerin  aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi sıralandıklarını görecektik.

Geçmiştede bu tür dizilmeler olmuş mu ?
Evet, bir çok defa bu tür dizilmeler gerçekleşmiş, dizilmelerin tarihlerini ve gezegenlerin gökyüzünde kaç derecelik açı altında toplandıklarını aşağıdaki tabloda verdik ;
Güneş, Ay ve çıplak gözle görülebilen 5 gezegenin aynı hat üzerinde dizilmeleri:
 
TARİH
SAAT(Genel Zaman)
TOPLANDIKLARI AÇI
(30 Dereceden daha küçük)
21 Ağustos 35
15
28 derece
7 Mart 53
3
24 derece
13 Aralık 133
14
23 derece
10 Aralık 193
19
26 derece
8 Ocak 194
22
28 derece
7 Nisan 232
4
24 derece
12 Haziran 294
3
26 derece
6 Ekim 332
13
18 derece
15 Ekim 334
1
23 derece
12 Temmuz 473
17
27 derece
21 Mayıs 529
6
29 derece
31 Mayıs 531
15
25 derece
25 Eylül 569
11
29 derece
1 Temmuz 710
13
22 derece
15 Şubat 907
7
21 derece
21 Nisan 909
17
25 derece
14 Ağustos 1007
15
20 derece
15 Eylül 1186 
17
11 derece
11 Aralık 1284
3
27 derece
6 Ocak 1285
5
29 derece
29 Ekim 1483
19
27 derece
5 Şubat 1524
22
23 derece
4 Mart 1524
10
26 derece
10 Eylül 1624
19
26 derece
9 Aralık 1662
3
24 derece
2 Nisan 1821
21
21 derece
30 Nisan 1821
20
25 derece
5 Şubat 1962
5
16 derece
5 Mayıs 2000
8
25 derece
9 Eylül 2040
4
29 derece
5 Şubat 1962'de gezegenlerin bir araya gelmesinin yanısıra Doğu Asya, Avusturalya ve Pasifik okyanusundan izlenen bir tam güneş tutulmasıda gerçekleşmiş.
5 Şubat 1962 günü gezegenlerin gökyüzünde çapı 16 derece olan bir daire içerisinde nasıl toplandıklarını, tam güneş tutulma hattının nereden geçtiğini, görmek için aşağıdaki küçük görüntülerin üstüne tıklayın.

Gezegenlerin bu şekilde dizilmeleri Dünyamız üzerinde daha fazla bir çekim etkisi yaratacak mı?

Bütün gezegenlerin Dünyamıza en yakın olan konumlarında son derece düzgün bir hat boyunca sıralandıklarını varsayalım. Böyle bir sıralanma halinde bütün gezegenlerin Dünyamıza uygulayacağı toplam çekim kuvveti, Güneşin ortalama olarak her an uyguladığı çekim kuvvetinin 1/6460 (Altı bin dört yüz altmışda birine) eşit olacaktı. 5 Mayıs 2000 de bütün gezegenlerin uygulayacağı toplam kuvvet bundan da küçük olacaktır çünkü çıplak gözle görülen 5 büyük gezegen bize göre Güneşin arka tarafında sıralanacaklardır. Sonuç olarak gezegenlerin Dünyamıza bu tarihte uygulayacağı çekim kuvvetini tamamen yok sayabiliriz.

Gezegenlerin uygulayacağı çekim kuvvetlerini gözümüzde daha iyi canlandırabilmek için Thompson (1981) Güneşin Dünyamıza uyguladığı çekim kuvvetini 1 kabul ederek aşağıdaki tabloyu oluşturmuş

 
Ay 2.21
Güneş 1.00
Venüs 0.000113
Jüpiter 0.0000131
Mars 0.0000023
Merkür 0.0000007
Satürn 0.0000005
Uranüs 0.000000001
Neptün 0.000000002
Pluto 0.0000000000001
Thompson, L. G. 1981. "On the Trail of the Jupiter Effect." Sky & Telescope, Sept.: 220.
NASA'nın bu konuda çocuklara yönelik eğitim sayfasına ulaşmak için buraya tıklayın.

Bu konuyla ilgili Turkçe bağlantılar:
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü buraya tıklayın
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü buraya tıklayın
Bilim ve Teknoloji buraya tıklayın

Kaynaklar:
http://www.etsu.edu/physics/etsuobs/starprty/22099dgl/planalign.htm
http://www.skeptic.com/04.4.mosley-millennium.html
http://www.clockwk.com/tides/
http://www.sunspot.noao.edu/PR/alignment.html
http://www.seds.org/galaxy/planets.html
http://www.griffithobs.org/SkyAlignments.html
http://drumright.ossm.edu/astronomy/movie.html
http://drumright.ossm.edu/astronomy/conjunctions.html
http://www.skypub.com/news/special/whypanic.html
http://www.teleport.com/~tcollins/conjunct.shtml
http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html

Hazırlayan Tamer Ataç e-mail atac@boun.edu.tr